Kurs Platni promet

Platni promet možemo definisati kao sva plaćanja koja se obavljaju između fizičkih i/ili pravnih lica. Kao najčešće poslove platnog prometa možemo izdvojiti: otvaranje računa, prenos novca, uplata, isplata, obračun obaveza… Klasifikaciju platnog prometa možemo vršiti prema različitim kriterijumima, pa tako možemo razlikovati unutrašnji i spoljašnji platni promet, gotovinski i bezgotovinski, posredni i neposredni.

Učesnici platnog prometa su fizička i pravna lica koja svoje aktivnosti obavljaju preko nosioca platnih aktivnosti, u koje spadaju: centralna banka, banke, ovlašćeni agenti, preduzeća poštanskog, telefonskog i telegrafskog saobraćaja. U svakoj zemlji sistem platnog prometa je jedinstven, ali se poslovima platnog prometa obično mogu baviti banke, platne institucije, organi javne vlasti i institucije elektronskog novca.

Instrumenti platnog prometa kojima se obavljaju transakcije mogu biti gotovinski i bezgotovinski. U gotovinske instrumente spadaju nalog za uplatu i isplatu, a u bezgotovinske nalog za prenos i nalog za naplatu.

Nalog za uplatu se koristi za uplate u gotovom novcu u korist računa primaoca, a nalog za isplatu za isplate gotovine sa tekućeg računa klijenta. Nalogom za prenos vrši se prenos novčanih sredstava sa jednog tekućeg računa na drugi, a nalogom za naplatu poverilac inicira da se, u skladu sa ovlašćenjima dobijenim od dužnika, izvrši naplata sredstava sa računa dužnika.

Opis i cilj kursa Platni promet

Ovaj kurs obrađuje ključne pojmove platnog prometa kao što su klijent, pravno lice, fizičko lice, novčana sredstva, račun, nalogodavac, primalac, nalog za plaćanje, izvršenje i ugovor i ukazuje na njihovu ulogu i značaj. Pažnja se posvećuje različitim oblicima platnog prometa, u zavisnosti od mesta, načina i vrste plaćanja. Teži se razgraničenju i objašnjenju pojmova unutrašnjeg, međunarodnog, posrednog, neposrednog, gotovinskog i bezgotovinskog platnog prometa.

Pažnja se posvećuje objašnjenju učesnika u platnom prometu, fizičkim i pravnim licima, ali i nosiocima putem kojih učesnici obavljaju poslove plaćanja. Nosioci platnog prometa su jedan od osnovnih preduslova za obavljanje platnog prometa i odnose se na centralnu banku, banku, agente, preduzeća poštanskog, telefonskog i telegrafskog saobraćaja. Obuke i kursevi ove vrste teže objašnjenju i sagledavanju uloga svakog od ovih nosilaca, odnosno poslova kojima se svako od njih bavi, pa tako sadrži objašnjenje uloge koju ima centralna banka, objašnjenje poslova koje obavljaju banke, zadataka koje obavlja agent, kao i PTT preduzeća.

U kursu se obrađuju i instrumenti platnog prometa, a posebna pažnja se posvećuje instrumentima gotovinskog naloga – nalog za isplatu i nalog za uplatu, i bezgotovinskog naloga – nalog za prenos i nalog za naplatu. Kurs se bavi i prikazom i objašnjenjem namene čeka, platne kartice i akreditiva. Sagledava se njihova upotreba, način korišćenja i različiti oblici u kojima se pojavljuju. U tom smislu govori se o čeku koji može biti na ime, na donosioca, po naredbi, odnosno o kreditnim, debitnim i unapred plaćenim platnim karticama, kao i o običnom, robnom, opozivom, neopozivom i permanentnom akreditivu.

Završni deo kursa Platni promet se odnosi na objašnjenje pojmova transakcije i obračunskih plaćanja. Daje se pregled različitih oblika transakcionih plaćanja – transfer odobrenja, transfer zaduženja, interni transfer i međubankarski transfer. U kursu se takođe pažnja posvećuje i tumačenju pojmova obračunskih plaćanja, u koje spadaju kompenzacije, cesije, asignacije i prenos hartija od vrednosti. Sagledavaju se njihove vrste, učesnici i oblici.

Kurs će odgovoriti na pitanja

Koje su vrste platnog prometa?

Vrste platnog prometa možemo identifikovati imajući u vidu različite kriterijume. Ukoliko bismo kao kriterijum posmatali mesto plaćanja, možemo razlikovati unutrašnji, interni platni promet, koji se obavlja u domaćoj valuti unutar granica jedne države, i međunarodni, koji se odnosi na platni promet koji se obavlja u stranoj valuti između dva lica iz dve zemlje ili više njih.

Ako kao kriterijum uzmemo način plaćanja, platni promet može biti posredni i neposredni. Ukoliko se platni promet obavlja direktno između platioca i primaoca, onda govorimo o neposrednom, a ukoliko između njih neko posreduje – o posrednom obliku platnog prometa.

U zavisnosti od toga o kojoj vrsti plaćanja govorimo, možemo razlikovati gotovinski i bezgotovinski platni promet. Gotovinski način plaćanja se realizuje u gotovom novcu, dok se bezgotovinski promet vrši prenosom određenog iznosa novca sa jednog računa na drugi, odnosno sa računa dužnika na račun poverioca.

Ko su učesnici i nosioci u platnom prometu?

Učesnike u platnom prometu možemo podeliti na fizička i pravna lica, koja obavljaju različite transakcije preko nosilaca platnog prometa (banaka), a kod kojih imaju otvorene tekuće račune. Fizičko lice predstavlja stanovništvo koje obavlja poslove platnog prometa, a pravna lica su preduzeća koja su ovaj status stekla upisom u registar pravnih lica.

Nosioci platnog prometa su nešto brojniji i podrazumevaju centralnu banku, banke i druge finansijske institucije, preduzeća PTT saobraćaja, kao i agente koji obavljaju poslove platnog prometa. Centralna banka obavlja poslove kao što su snabdevanje banaka novcem, kontrola njihovog poslovanja, praćenje likvidnosti, unapređenje platnog prometa… Banke i druge finansijske institucije posluju na osnovu licence koju izdaje centralna banka i obavljaju kreditne i novčane poslove za učesnike u platnom prometu. Određene aktivnosti platnog prometa banke mogu poveriti i agentima, posrednicima koji imaju odgovarajuću licencu za rad. Pored svih ovih nosioca javljaju se i preduzeća poštanskog, telefonskog i telegrafskog saobraćaja.

Koji su instrumenti platnog prometa?

Instrumenti koji se odnose na platni promet podrazumevaju obrasce koji se koriste u novčanim transakcijama u korist ili na teret klijenta banke. Njihovu klasifikaciju možemo izvršiti na instrumente gotovinskog platnog prometa, u koje spadaju nalog za uplatu i nalog za isplatu, i instrumente bezgotovinskog platnog prometa, u koje spadaju nalog za prenos i nalog za naplatu. Ček je još jedan instrument platnog prometa kojim njegov izdavalac daje nalog banci da na njegov teret imaocu čeka isplati naznačeni iznos. Platne kartice su instrument bezgotovinskog plaćanja i povezane su sa tekućim ili nekim drugim računom. Mogu biti kreditne, debitne i unapred plaćene kartice. Akreditiv je instrument plaćanja koji se često koristi u spoljnoj trgovini, a koji funkcioniše tako što klijent daje nalog banci kod koje ima otvoren račun da, pod ranije utvrđenim uslovima, određena sredstva stavi na raspolaganje određenim pravnim ili fizičkim licima.

Plan i program predavanja

1. Osnovni pojmovi u vezi sa platnim prometom

• klijent
• pravno lice
• fizičko lice
• novčana sredstva
• račun
• nalogodavac
• primalac
• nalog za plaćanje
• izvršenje

2. Vrste platnog prometa prema mestu, načinu i vrsti plaćanja

3. Poslovni nosioci i učesnici u platnom prometu

• centralna banka
• banke
• ovlašćeni agenti
• preduzeća PTT saobraćaja

4. Instrumenti platnog prometa

• ček
• platne kartice
• akreditiv

5. Transakcije i obračunska plaćanja